Barselona Üniversitesi Küresel Sağlık Enstitüsü, Türk Karaciğer Araştırmaları Derneği (TKAD) ve Viral Hepatitle Savaşım Derneği (VHSD) önderliğinde, Gilead Sciences’ın desteği ile Türkiye’nin tüm bölgelerini temsilen uzman hekimlerin katkılarıyla hazırlanan “Türkiye Hepatit C Eliminasyon Yol Haritası Raporu”nun sonuçları kamuoyu ile paylaşıldı.
Dünyada ve Türkiye’de hastalığı tamamen bitiren tedavilerin kullanıma sunulduğu belirtilen raporda, “Hastalığın kökünü kazıyan tedavilerin olması tek başına yeterli değil, bu tedavilere erişimin önündeki bürokratik ve fiziksel tüm engellerin kalkması, Halk Sağlığı açısından çok önemli olumlu sonuçlar doğuracaktır” denildi. Bu çerçevede, 2030 yılına kadar yaklaşık 6,320 karaciğer kaynaklı ölüm, 4,400 karaciğer kanseri vakası ve 4,060 dekompanse siroz vakası engellenebileceğine, böylece yaklaşık 15 bin hayatın kurtarılabileceğine dikkat çekildi.
Barselona Üniversitesi Küresel Sağlık Enstitüsü, Türk Karaciğer Araştırmaları Derneği (TKAD) ve Viral Hepatitle Savaşım Derneği (VHSD) önderliğinde, Gilead Sciences’ın desteği ile Türkiye’nin tüm bölgelerini temsilen uzman hekimlerin katkılarıyla hazırlanan “Türkiye Hepatit C Eliminasyon Yol Haritası Raporu” 27 Temmuz’da İstanbul’da düzenlenen basın toplantısıyla kamuoyuna açıklandı.
Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) Hepatit C'nin 2030 yılında tamamen yok edilebilmesi için bazı planlar oluşturduğu ve hedefler koyduğu hatırlatılan raporda, “Bunlar kısaca yeni Hepatit enfeksiyonlarında %90 azalma, Hepatit C hastalarının %90'ına tanı konması ve bu hastaların en az %80'inin tedavi edilmesi olarak sıralanabilir. Her ülkenin kendince bir yol çizmesi ve DSÖ hedeflerine katkıda bulunması beklenmektedir” denildi. Dünyada ve Türkiye’de bu hastalığa ilişkin çok önemli tedavilerin olduğu belirtilen raporda, “Tedavinin olmasının tek başına yeterli olmadığı, bu tedavilere erişimin önündeki bürokratik ve fiziksel tüm engellerin kalkmasının, Halk Sağlığı açısından çok önemli olumlu sonuçlar doğuracağı” vurgulandı.
Dünya Hepatit Günü kapsamında yapılan toplantıda Barselona Üniversitesi Küresel Sağlık Enstitüsü’nden Prof. Dr. Jeffrey Lazarus özel konuk olarak bir konuşma yaptı ve sonrasında bir panel düzenlendi. Panele TKAD Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Ramazan İdilman, VHSD Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Fehmi Tabak, VHSD Yönetim Kurulu İkinci Başkanı Prof. Dr. Rahmet Güner ve Asya-Pasifik Karaciğer Araştırmaları Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Necati Örmeci konuşmacı olarak katıldı.
Prof. Dr. Jeffrey V. Lazarus
Prof. Dr. Jeffrey V. Lazarus, bu raporun Türkiye’nin yol haritası olduğunu belirterek “Yapılacak yasal düzenlemeler ile Türkiye’nin DSÖ hedeflerine hızlıca erişip örnek bir ülke olabileceğini” ifade etti. Prof. Dr. Lazarus raporun hazırlanma sürecince gerçekleştirilen çalıştaylarda dünyada HCV eliminasyonu fikrinin nasıl ortaya çıktığını, DSÖ’nün HCV eliminasyonu için önerdiği hedefleri, mikro-eliminasyon yaklaşımını ve faydalarını ve HCV eliminasyonu konusunda diğer ülkelerde bugüne kadar yapılan en iyi uygulamaları örnekleriyle açıklarken, Türkiye’de temelde yapılması gerekenleri şöyle özetledi: “Devlet tarafından bir ulusal planın yürürlüğe konması, özellikle riskli gruplarda tarama ve tüm tedavilere erişimin önündeki engellerin kaldırılması”
TOPLUMDA KONTROL EDİLMEYEN BULAŞICI HASTALIKLAR YAYILMAYI SÜRDÜRÜR
Raporun açıklandığı toplantıda konuşan Viral Hepatitle Savaşım Derneği Başkanı Prof. Dr. Fehmi Tabak, “Elimizde çok önemli tedaviler var, ancak tedavinin olması tek başına yeterli değil. Bu tedavilere erişimin önündeki bürokratik ve fiziksel tüm engellerin kalkması, Halk Sağlığı açısından çok önemli olumlu sonuçlar doğuracaktır. Ayrıca benim önemli gördüğüm husus tanı ve taramanın yaygınlaştırılması, ilaçlara eşit erişim gibi hususlar Türkiye'nin de DSÖ hedeflerine ulaşmasını sağlayacaktır” diye konuştu. Bulaşıcı hastalıkların toplum içinde kontrol edilmediği sürece yayılmaya devam edeceğine dikkat çeken Prof. Dr. Fehmi Tabak, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Biz tam da bu konuya eğilerek bugün lansmanı yapılan raporun içinde neler yapılması gerektiğini değerlendirmeye çalıştık. ABD'den Dr. Homie Razavi ve bugün aramızda bulunan hocamız Prof. Dr. Lazarus ile beraber yaptığımız analizlere göre Türkiye'de DSÖ hedefleri doğrultusunda yapılacak düzenlemeler sonucunda 2030 yılına kadar yaklaşık 4,400 karaciğer kanseri vakası, 6,320 karaciğer kaynaklı ölüm ve 4,060 dekompanse siroz vakası engellenebilir. Bu vakaların önüne geçilmesi hem toplum sağlığı hem de kaynakların etkin kullanılması açısından çok kıymetli, bu nedenle DSÖ hedeflerine ulaşmayı çok önemsiyoruz.”
RAPORDAKİ TAVSİYELER TAKİP EDİLİRSE, HEPATİT C’NİN ELİMİNASYONU MÜMKÜN
Türkiye Karaciğer Araştırmaları Derneği Başkanı Prof. Dr. Ramazan İdilman ise raporun hazırlık ve ortaya çıkış sürecine ilişkin şöyle konuştu:
“Viral hepatitler ülkemiz için önemli bir sağlık problemi olduğundan mücadele için ulusal bir programa ihtiyacı bulunmaktaydı. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü öncülüğünde TKAD ve VHSD ile birlikte çalışarak bir Ulusal Viral Hepatit Önleme ve Kontrol Programı hazırlandı. Yayımlanması ve sahada uygulanması bekleniyor. Her iki dernek ve Sağlık Bakanlığı yetkilileri bu programın sağlıklı bir şekilde sahada uygulanabilmesinin takipçisi olacaktır.
Bununla birlikte, Gilead Sciences ile birlikte 2017 yılı başından beri “Hepatit C Eliminasyonu” Çalıştayları gerçekleştirdi. Günümüze kadar 4 geniş katılımlı toplantı yapılarak, Türkiye'de bu konuda deneyimli fikir liderlerinin öneri ve katkıları alınarak bir rapor oluşturuldu. Rapordaki tavsiyeler eşliğinde ülkemizde Hepatit C eliminasyonu konusunda önemli yol alınabileceğini düşünüyoruz.”
HEPATİT C’NİN ARTIK KANDAN TEMİZLENEBİLDİĞİNİ BİRÇOK HEKİM BİLMİYOR
Asya-Pasifik Karaciğer Araştırmaları Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Necati Örmeci ise Hepatit C’nin tedavisinde sadece halk seviyesinde değil, hekim ve kamu seviyesinde de farkındalığın çok düşük olduğuna dikkat çekti. Prof. Dr. Necati Örmeci, “Örneğin Hepatit C'nin artık kandan tamamen temizlenebildiğini birçok hekim bilmiyor. Özellikle bizim gibi konuyu takip eden hekimlerin Aile Hekimleri, Dahiliye Uzmanlar, Hemşireler, Cerrahlar, Anestezist, Psikiyatrist, Hapishane Hekimleri ve Nefrologlar gibi hekim gruplarını eğitmeleri ve farkındalıklarının arttırılması çok önemli. Kan yolu ile bulaşma çok yoğun olduğu için özellikle bu hekim gruplarının farkındalığının arttırılması birincil hedef olmalı” dedi.
TEDAVİ İÇİN KARACİĞER BİYOPSİSİ GEREKLİ OLMAMALI
Viral Hepatitle Savaşım Derneği İkinci Başkanı Prof. Dr. Rahmet Güner de, “Özellikle yüksek Hepatit C oranına sahip olması tahmin edilen 1970 ve öncesi doğanlar, karaciğer hastalığı olanlar, damar içi madde kullananlar, mahkumlar, transplantasyon hikâyesi olan hastalar, diyaliz tedavisi görenler, HIV ile veya Hepatit B ile enfekte olmuş kişiler ile tarama programları başlatılabilir. Gebelik esnasında HCV değerlendirmesi rutin gebe takibi programı içine alınabilir. Hepatit C tedavilerine erişim ülkemizde 39 ilde 58 hastanede yapılabiliyor. Bu nedenle tedaviye ülkemizin her ilinde erişilebilir olması önem arz ediyor” dedi.
Şu anda tedavi verilebilmesi için şart olan karaciğer biyopsisinin kaldırılması gerektiğini belirten Prof. Dr. Rahmet Güner, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Bu şekilde daha hızlı ve rahat bir şekilde ilaca erişim sağlanabilir. Hekimler hastalarına hepatit C tedavisi için en uygun tedaviyi karşılayan doğrudan etkili antiviral ajan seçimini kendileri yapabilmeliler.”
“Ülkemiz koşullarına uygun bir şekilde hazırladığımız raporun olabildiğince basit ve uygulanabilir olmasına gayret ettik. Umudumuz bu raporun Hepatit C'nin ülkemizden elimine edilebilmesi için bir yol haritası olarak kullanılmasıdır”
ÜLKEMİZDE BİRÇOK HAYAT KURTARILABİLİR
Şebnem Girgin
Gilead Sciences Genel Müdürü Şebnem Girgin toplantıda, “Gilead Sciences dünyada eliminasyon planları çerçevesindeki çalışmaları ile ülkelerin en önemli stratejik paydaşı olmayı başarmıştır. Bugünkü raporun ortaya çıkmasına hem kurulan bilimsel platformu destekleyerek hem de diğer ülkelerdeki tecrübelerimizi taşımak suretiyle katkı sağlamış olmak bizi gururlandırıyor. Raporun içeriğindeki tavsiyeler uygulanabilirse 2030 yılına kadar yaklaşık 15 bin hayat kurtarılabilir, Hepatit C hastalığı elimine edilerek ülkemizin sağlık gündeminden tamamen çıkartılabilir” diye konuştu.
Şebnem Girgin, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Bu çerçevede Gilead Sciences olarak, devletimizin yenilikçi ilaçların ülkemizde üretilmesine yönelik yatırımları arttırma stratejilerine hizmet edecek şekilde Hepatit ürünlerimizin yerli üretilmesi konusunda tüm yatırım hazırlıklarımızı tamamladığımızı ve göreve hazır olduğumuzu burada beyan etmek isterim.”
TÜRKİYE’DE HEPATİT C’Yİ YOK ETME ÖNERİLERİ
Barselona Üniversitesi Küresel Sağlık Enstitüsü, Türk Karaciğer Araştırmaları Derneği (TKAD) ve Viral Hepatitle Savaşım Derneği (VHSD) önderliğinde, Gilead Sciences’ın desteği ile Türkiye’nin tüm bölgelerini temsilen uzman hekimlerin katkılarıyla hazırlanan rapor için 2017 ve 2018 yıllarında Hepatit C Eliminasyonu Yol Haritası Çalıştayları gerçekleştirildi.
Ankara, İstanbul ve İzmir’de gerçekleştirilen toplantılarda dünyadaki ulusal eliminasyon planı olan ülkelerin pratik uygulamaları gözden geçirildi. Türkiye’ye özgü ulusal Hepatit C eliminasyon planının içeriği ve ulusal ve yerel uygulama önerileri tartışıldı.
Raporda; katılımcı hekimler tarafından aşağıda listelenen bazı özel popülasyonların HCV açısından yüksek risk altında oldukları ve HCV açısından değerlendirilmeleri gerektiği vurgulandı. Bu gruplar ise “1970 ve öncesinde doğan tüm kişiler, karaciğer hastalığı olanlar, damar içi madde kullananlar, mahkumlar, transplantasyon hikâyesi olan hastalar, diyaliz tedavisi alanlar, HIV ile veya Hepatit B ile enfekte olmuş kişiler” olarak sıralandı.
Toplantılar, Boston Consulting Group (BCG) yetkilileri ve ülkelerin HCV Eliminasyon Planları hazırlanmasında uluslararası fikir lideri olan Prof. Dr. Jeffrey V. Lazarus’un moderatörlüğünde Gilead Sciences desteği ile gerçekleşti. Bu toplantılar sonucunda BCG’nin Türkiye’de Hepatit C eliminasyonu tavsiyeleri 7 ana başlık altında toplandı: Farkındalık, Tarama, Tedavi Bağlantısı, Nitelikli Hekime Erişim, İlaca Erişim, Değerlendirme ve İzleme.
- FARKINDALIK
- Özgül, hızlıca uygulanabilir, sonuçları takip edilebilir ulusal HCV eliminasyon planı bir an önce hayata geçirilmelidir.
- Sağlık Bakanlığı ve HCV alanında faaliyet gösteren uzmanlık dernekleri planı sahiplenmeli, gerekli birimler ve kişiler belirlenmeli ve görevlendirilmelidir.
- TARAMA
- Kısa dönemde başarılı sonuçlar elde edilecek mikro-eliminasyon popülasyonları belirlenmeli ve çalışmalara bu popülasyonlarda başlanmalıdır.
- Genel popülasyona HCV enfeksiyonun kolay tanınabilir ve kolay tedavi edilebilir bir hastalık olduğu içeren kamu spotları hazırlanabilir.
- İl Sağlık Müdürlüğü aracığıyla aile hekimlerine veya dahiliye uzmanlarına HCV tanı, tedavi ve takibine dair eğitimler verilebilir.
- TEDAVİ BAĞLANTISI
- Aile Sağlığı Merkezleri ve enfeksiyon hastalıkları veya gastroenteroloji bölümlerinin arasındaki entegrasyon zayıftır ve artırılmalıdır.
- Cezaevleri ile enfeksiyon hastalıkları veya gastroenteroloji bölümlerinin arasındaki entegrasyon zayıftır ve artırılmalıdır.
- AMATEM’ler ile enfeksiyon hastalıkları veya gastroenteroloji bölümlerinin arasındaki entegrasyon zayıftır ve artırılmalıdır.
- DENEYİMLİ SAĞLIK PERSONELİNE ERİŞİM
- Tüm illerdeki tüm hastanelerde enfeksiyon hastalıkları veya gastroenteroloji uzman hekimleri doğrudan etkili antiviral reçetesi yazabilmelidir.
- Aile hekimleri veya dahiliye uzmanları HCV tanı, tedavi ve takip süreçlerine dahil edilmelidir.
- İLACA ERİŞİM
- Daha önce tedavi almamış hastalarda doğrudan etkili antiviral tedavisi tedavisi kullanmak için şart olan biyopsi ve fibrozis evresi değerlendirmesi kaldırılmalıdır.
- AMATEM hastaları bulundukları merkezlerde görevli, branş ayırmaksızın, tüm hekimlerce tedavi edilebilmeli, başka kurumlara sevk edilmemelidirler veya bu kurumlarda enfeksiyon veya gastroenteroloji hekimleri belirli günlerde görevlendirilebilir.
- Doğrudan etkili antiviral ajanlarına tüm Türkiye’de göçmenler dahil her hasta ulaşabilmelidir
- Hastalar tüm tedavilerini bir seferde alabilmelidirler.
- Hekimler hastalarına optimal tedavi verebilmek için doğrudan etkili antiviral ajan seçimlerini kendileri yapabilmeliler.
- DEĞERLENDİRME VE İZLEME
- HCV ile enfekte olmuş hastalarının takibi için tasarlanmış merkezi bir sistem hayata geçirilmelidir.
- HCV tedavisi ve eliminasyonu ile sağlanacak faydaları ve tedavi maliyetlerini öngören modeller geliştirilmelidir.
- Demografik veya kişisel özellikleri nedeniyle risk altında olan kişiler özellikle izlenmelidir (1970 ve öncesinde doğanlar, HCV’nin prevalansının yüksek olduğu bilinen bölgelerde yaşamış/yaşayan kişiler, damar içi madde kullananlar ve mahkumlar).